Wstęp
Ustawodawca prowadzi aktualnie zaawansowane prace nad ustawą o fundacji rodzinnej. Jest to odpowiedź na problemy sygnalizowane przez środowisko firm rodzinnych. Problemy te wiążą się z brakiem w polskim porządku prawnym instrumentów zapewniających właściwą ochronę majątku spadkodawcy przed jego podziałem pomiędzy spadkobiorców. Dotyczy to w szczególności spadkodawców prowadzących działalność gospodarczą i pozostawiających po sobie istotne majątki.
Obecnie spadkobiercy mogą podzielić się majątkiem pozostałym po spadkodawcy, co rozdrabnia rodzinny majątek i może doprowadzić do zakończenia działalności gospodarczej spadkodawcy. Możliwe jest również przejęcie rodzinnego biznesu przez jednego lub kilku spadkobierców oraz spłacenie pozostałych spadkobiorców, co wiąże się z ryzykiem nieudanej sukcesji i w niewystarczającym stopniu zapewnia integralność działalności gospodarczej spadkodawcy. Z kolei w przypadku, w którym spadkodawca daruje swoje przedsiębiorstwo jednej, konkretnej osobie lub grupie osób, spadkodawca zachowuje kontrolę nad swoim przedsiębiorstwem jedynie w drugim pokoleniu. Brakuje więc mechanizmu służącego gromadzeniu rodzinnego majątku na wiele pokoleń.
Rozwiązaniem ww. problemów mają być fundacje rodzinne.
Czym mają być fundacje rodzinne?
Fundacje rodzinne mają być osobami prawnymi, utworzonymi w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Beneficjentami, czyli członkami fundacji rodzinnej, będą mogły być osoby fizyczne (w szczególności członkowie rodziny fundatora fundacji rodzinnej, ale nie wyłącznie) oraz organizacje pozarządowe prowadzące działalność pożytku publicznego.
Fundacje rodzinne będą więc mogły spełniać świadczenia na rzecz beneficjentów. Przez świadczenie rozumie się składniki majątkowe, w tym środki pieniężne, rzeczy lub prawa, przeniesione na beneficjenta albo oddane beneficjentowi do korzystania przez fundację rodzinną. Przykładowo, fundacja rodzinna w przypadku beneficjenta będącego osobą fizyczną będzie mogła w szczególności pokrywać koszty jego utrzymania lub kształcenia, a w przypadku beneficjenta będącego organizacją pozarządową prowadzącą działalność pożytku publicznego – wspierać działalność pożytku publicznego tej organizacji.
Fundator fundacji rodzinnej.
Fundacje rodzinne będą mogły być ustanawiane w akcie założycielskim (za życia spadkodawcy) albo w testamencie. Fundatorem będzie mogła być jedna lub kilka osób fizycznych posiadających pełną zdolność do czynności prawnych. Fundator wniesie do fundacji rodzinnej mienie na pokrycie funduszu założycielskiego o wartości określonej w statucie, nie niższej niż 100.000 zł. Fundator nie będzie odpowiadał za zobowiązania fundacji rodzinnej, a jego prawa i obowiązki będą niezbywalne.
Organy fundacji rodzinnej
Fundacja rodzinna, tak jak każda osoba prawna, będzie działać przez swoje organy, którymi będą: zarząd, rada nadzorcza oraz zgromadzenie beneficjentów.
Głównym zadaniem zarządu będzie prowadzenie spraw fundacji rodzinnej oraz reprezentowanie jej. Z kolei rada nadzorcza będzie pełnić funkcje nadzorcze w stosunku do zarządu w zakresie przestrzegania praw i postanowień zawartych w statucie, ale ustanowienie rady nadzorczej będzie obowiązkowe jedynie w przypadku, w którym liczba beneficjentów rzeczywistych przekroczy 25 osób.
Zgromadzenie beneficjentów tworzyć będą beneficjenci, którym w statucie przyzna się uprawnienie do uczestniczenia w tym zgromadzeniu. Zgromadzenie będzie podejmować uchwały, przede wszystkim związane z zatwierdzaniem sprawozdań finansowych, udzielaniem absolutorium członkom zarządu oraz podziałem zysku lub pokryciem straty fundacji rodzinnej.
Działalność gospodarcza fundacji rodzinnej
Fundacja rodzinna będzie mogła wykonywać ściśle określoną działalność gospodarczą w zakresie:
- zbywania mienia, o ile mienie to nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia;
- najmu, dzierżawy lub udostępniania mienia do korzystania na innej podstawie;
- przystępowania do spółek handlowych, funduszy inwestycyjnych, spółdzielni oraz podmiotów o podobnym charakterze, mających swoją siedzibę w kraju lub za granicą, a także uczestnictwa w tych spółkach, funduszach, spółdzielniach oraz podmiotach;
- nabywania i zbywania papierów wartościowych, instrumentów pochodnych i praw o podobnym charakterze;
- udzielania pożyczek:
- spółkom kapitałowym, w których fundacja rodzinna posiada udziały lub akcje,
- spółkom osobowym, w których fundacja rodzinna uczestniczy jako wspólnik,
- beneficjentom;
- obrotu zagranicznymi środkami płatniczymi należącymi do fundacji rodzinnej w celu dokonywania płatności związanych z działalnością fundacji rodzinnej;
- prowadzenia przedsiębiorstwa w ramach gospodarstwa rolnego.
Opodatkowanie fundacji rodzinnej.
Wniesienie majątku do fundacji rodzinnej w postaci pokrycia funduszu założycielskiego czy darowizn będzie najprawdopodobniej neutralne podatkowo. Z kolei przychody uzyskiwane przez fundacje rodzinne z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej opisanej w ust. 5 powyżej, jak również przychody z zysków kapitałowych czy z tytułu odsetek, mają być zwolnione z podatku CIT. Fundacja rodzinna zapłaci podatek CIT w wysokości 15% dopiero w razie przekazania świadczeń fundatorowi lub beneficjentom oraz w przypadku rozwiązania fundacji rodzinnej. Takie rozwiązanie ma więc przypominać estoński CIT, który płatny jest nie co miesiąc, co kwartał czy co rok, a dopiero w momencie wypłaty dywidendy. Ma to pomóc w poprawieniu płynności finansowej oraz ułatwić akumulowanie kapitału.
Świadczenia otrzymane od fundacji rodzinnej przez fundatora będą zwolnione z PIT. Z kolei świadczenia otrzymane przez beneficjentów również będą zwolnione z PIT, pod warunkiem zakwalifikowania beneficjentów do tzw. grupy zerowej fundatora, czyli jego najbliższej rodziny (do której zalicza się w szczególności: małżonek, dzieci, wnuki, rodzice, dziadkowie, rodzeństwo). Beneficjenci nienależących do grupy zerowej fundatora będą podlegać opodatkowaniu 15% PIT.
Kiedy ustawa o fundacji rodzinnej wejdzie w życie?
Zgodnie z projektem ustawa o fundacji rodzinnej wejdzie w życie po upływie trzech miesięcy od dnia ogłoszenia. Prace nad ustawą nie zostały jeszcze zakończone, jednak są już zaawansowane. Pozwana to założyć, że ustawa wejdzie w życie w obecnym, 2023 roku.
Podsumowując – fundacje rodzinne mają być narzędziem integracji rodzinnego majątku oraz ochrony przed jego podziałem. W zamyśle ustawodawcy fundacje rodzinne mają pozwolić na zatrzymanie kapitału w kraju na wiele pokoleń oraz na zwiększenie potencjału krajowych inwestycji. Z uwagi na zaproponowane rozwiązania podatkowe fundacje rodzinne wydają się być ciekawą perspektywą dla zamożnych rodzin, które będą mogły w ten sposób tworzyć swego rodzaju rodzinne „fundusze inwestycyjne”.
Autorem tekstu jest r. pr. Lucjan Grabarczyk
Źródło: druk nr 2798 – rządowy projekt ustawy o fundacji rodzinnej wraz z uzasadnieniem (https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/druk.xsp?nr=2798).
Fotografia objęta jest wolną licencją i pochodzi z serwisu Pexels.